Minister Jansen van VWS sloot op 3 juli samen met gemeenten (VNG) en tientallen zorgpartijen een Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA). Doel is een onbeheersbaar arbeidsmarkttekort in de zorg af te wenden en tegelijkertijd de toegang tot de zorg gelijkwaardiger te maken. Volgens FBZ-voorzitter Maarten Faas biedt het akkoord daarvoor mooie aanknopingspunten, al zal nog veel van de uitwerking afhangen. “We hopen vooral dat zorgprofessionals weer kunnen werken vanuit vertrouwen.”
De ondertekenaars geven aan dat het tekort aan personeel in de zorg op dit moment een urgenter probleem is dan de betaalbaarheid. Vanuit het programma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW) werd eerder berekend dat er bij ongewijzigd beleid in 2034 een tekort is van 266.000 zorgprofessionals. Met de afspraken in het AZWA moet dit tekort in 2028 40.000 lager uitkomen. Om dat te bereiken, wordt de oplossing gezocht in AI, het terugbrengen van administratietijd en passende zorg.
Vertrouwen in plaats van wantrouwen
Volgens het AZWA mag een zorgprofessional straks nog maar maximaal 20 procent van de werktijd spenderen aan administratie. Nu is dat vaak een derde of soms zelfs de helft. Om dat naar beneden te brengen, wordt onder meer ingezet op het afschaffen van onnodige machtigingen, het wegnemen van verantwoordingseisen voor verzekeraars en domeinoverstijgend indiceren. FBZ is blij met die ingezette richting. Voorzitter Maarten Faas: “Dit past in ons pleidooi om meer te werken vanuit vertrouwen in zorgprofessionals en minder vanuit verantwoording en controle.” Tegelijkertijd waarschuwt hij voor afspraken die juist tot meer controle kunnen leiden, bijvoorbeeld vanwege de nadruk op de aanpak van fraude in het AZWA. Het gaat dan bijvoorbeeld om drempels aan de voorkant (zoals een betere controle op diploma’s en beroepenregisters) en om het herkennen en opvolgen van signalen. Faas: “Of het doel wordt behaald, hangt vooral af van de wil en het lef van de overheid en verzekeraars om zorgprofessionals daadwerkelijk vertrouwen te geven.”
Randvoorwaarden
Een tweede pijler in het akkoord is de inzet van AI. Veel randvoorwaarden en afspraken moeten echter nog concreet worden ingevuld. De regie hiervoor ligt bij VWS. Zowel in 2027 als in 2028 is 400 miljoen euro beschikbaar voor projecten die zorgprofessionals ontlasten. Faas: “In het AZWA wordt veel verwacht van de inzet van AI. Om dit te laten slagen, is het in onze ogen essentieel dat zorgprofessionals vanaf het begin af aan bij innovaties en de implementatie van AI worden betrokken. En dat innovaties primair tot doel moeten hebben om zorgprofessionals te ontlasten, zoals ook is beschreven in het scenario ‘Power to the professionals’ uit de Arbeidsmarktstudie Zorg & Welzijn 2033 van onderzoeksbureau Rebel. Hierover zijn geen duidelijke afspraken gemaakt. Dat is een gemiste kans.”
Overigens wordt in het AZWA wel onderkend dat zorgprofessionals moeten worden geschoold om met nieuwe tools en innovaties te kunnen omgaan. Faas: “Dat is natuurlijk mooi, maar ik maak me wel zorgen over wanneer zij dat dan moeten doen. Het risico bestaat dat zorgprofessionals zo hard bezig zijn de gaten in de roosters dicht te lopen, dat er geen tijd is om mee te denken en opgeleid te worden. Ik hoop dat daar bij de uitwerking van het akkoord aandacht voor is.”
Ontbreken duidelijke keuzes
In het AZWA wordt ook gekozen voor het opschalen van passende zorg en het versterken van de eerste lijn. Samen met het Hoofdlijnenakkoord Ouderenzorg (HLO) moet dit in 2028 leiden tot een lager arbeidsmarkttekort. Faas is blij met die focus op de eerste lijn. “We maken ons grote zorgen over de leegloop in sommige delen van de eerste lijn, zoals binnen de fysiotherapie, door het ontbreken van goede primaire arbeidsvoorwaarden.”
De plannen in het AZWA zijn doorgerekend door KPMG, maar daarbij is geen rekening gehouden met neveneffecten, zoals een initiële stijging van de werkdruk of weerstand. Faas: “Ik denk dat zorgprofessionals wel wíllen veranderen, maar het door tijdgebrek simpelweg niet altijd kúnnen. In elk geval niet zo snel. Daarom hebben wij er in ons manifest Kies in tijden van schaarste voor zorgprofessionals ook voor gepleit dat je het arbeidsmarkttekort niet alleen te lijf gaat met AI, regeldruk of preventie. We zullen ook openlijk moeten erkennen én bespreken dat in de toekomst niet alle zorg kan worden blijven geleverd. Het gesprek hierover starten wij liever vandaag dan morgen.”
Bekijk de tekst van het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord.
